Gold Haber Yazılımı

(Abdulkerim el-Muderris)

Abdulkerim Biyara el-Müderris, hem ilmiyle amil biridir hem de ibadetlerinde zühd ve takvayı esas almıştır. Son 15 yılını Şeyh Abdukadırê Geylani Tekkesi’nde geçirmesi onun tasavvufi yönünü gösterir. Seyda, vaktini ‘Bir işten boşalınca başka bir işe koyul!’ (İnşirah Süresi) ayeti mucibince bir disiplin içinde vaktini doğru, verimli ve dolu değerlendirirdi. Vakit hassasiyetine öğrencileri bizatihi şahittir. Öyle ki o, vaktini şu şekilde üçe bölerdi:

Sabah namazından sonra ders vermekle meşgul olurdu.

Öğle namazından akşam namazına kadar misafirlerini ağırlar, fetva verir ve insanların sorunlarını çözerdi.

O, insanları dinlemekten ve onların problemlerini çözmekten zevk alırdı. O şu nebevî düsturu biliyordu “Bir kavmin efendisi, onlara hizmet edendir.”

Mücahid ruhlu bu alim bir konuda fetva verince sadece Allah rızasını gözetir ve fetvasında doğru bildiğinden şaşmazdı. Öyle ki verdiği fetvalarla düşman askerlerinin gazap oklarını üzerine çektiği de olurdu. 14 Nisan 2003’te yayınladığı cihad fetvasının ardından işgalci Amerikalılar ve Irak hükümeti tarafından medresesinin etrafına güvenlik engelleri konulur. El-Müderris kadınların da bazı durumlarda cihada katılmaları yönünde fetva vermiş ve tüm direnişçilerin sünnet-i seniyyeye bağlı kalmalarını istemiştir.

Gece vakti dini, ilmi, edebi ve tarihi eserler yazmak ve ibadet içindi. O günlük ortalama beş altı saat yazmakla meşgul olurdu. İlme samimiyetle sarılan, vakitlerini kitap yazmakla geçiren bu velud insan Arapça, Kürtçe, Farsça yüzlerce eser yazdı ve yüzlerce âlim yetiştirdi. 

İlim, onun için bir şan şöhret veya imkan elde etme amaçlı değildi; o ilmin vakarını daima muhafaza etmiştir. Bu sebeple devlet büyüklerine yaklaşma çabası olmadığı gibi dünya ehlinden de olmadı. O, ilmi amel etmek ve insanları hakka davet etmek için öğrenir ve öğretirdi.  Irak’ın içinden ve dışından birçok âlim onun rahle-i tedrisinden geçti, ondan ders aldı. Son derece mütevâzı, zâhid, yöneticilere yaklaşmayan, onlardan hediye kabul etmeyen, iffetli ve vakarlı bir âlim olan, bütün ömrünü tedris, vaaz ve fetva ile geçiren Abdülkerim el-Müderris havvas avvam, âlim ümmi, yerli yabancı herkes tarafından sevilip sayılırdı.

Çocuk, ana baba ve öğretmenler elinde bir emanettir. Çocukların temiz kalpleri kıymetli bir cevher olup, mum gibi, her şekli alabilir; çünkü çocuk küçük olduğu için henüz hiçbir şekle girmemiştir. O, temiz bir toprak gibidir. Temiz toprağa hangi tohum ekilirse, onun mahsulü alınır. Bunun gibi çocuk, neye meylettirilirse, oraya yönelir. Eğer hayrı âdet eder, öğrenirse hayır üzerine büyür; eğer çocuğa bunlar öğretilmez ve alıştırılmaz ise bedbaht olur.

Seyda el-Müderrisi bu bilinçle günübirlik olmasa da vaktinin önemli bir kısmını çocuklar için ayırırdı. O, çocukları çok sever, onlara değer verir ve onların eğitimiyle ilgilenirdi. Odası hep cocuklarla doluydu. Çocuklar, onun yanında zevkle Kur’an okur, o da büyük bir tevazu ile onları dinler ve takdir ederdi. Bizzat çocuklara ders verdiği de olurdu. Bu sebeble çocuklara dönük kitaplar kaleme almış ve bunu bir hizmet olarak görmüştür.

Abdülkerim el-Müderris, uzun bir müddet Bağdat Müftülüğü yapmıştır. Bu, aynı zamanda Irak genel müftüsü olmakla eşdeğerdir. Mutedil bir alim olan el-Muderrisi bu sorumluluk makamında ifrat ve tefritten uzak durmuş, fetvalarında haklılığı, adaleti ve nassı esas almıştır; bu sebeple Şii Sunni, Kürt Arap herkes onun sözünü dinler ve ona itibar ederdi.

Dil ve edebiyat çalışmaları yönüyle de güçlü bir kaleme sahip olan el- Müderrisi, Arapça, Farsça ve Soranice eserler kaleme almıştır. Anadili Kürtçe noktasında da önemli eserler yazan Seyda, hutbelerini Kürtçe yazıp okurdu. 20. Yüzyıl Klasik Kürt edebiyatının önemli bir yazar ve şairi olup kendi zamanında ve coğrafyasında ilk Kürtçe şeriat kitabı yazan Seyda Abdulkerim bedî’, beyan ve nasihat gibi bir çok konuda ve birçok bilim dalında manzum ve mensur kitaplar te’lif etmiştir El- Müderrisi, “Nali, Salim, Mehwî, Mewlewî” gibi önemli Kürt edebiyatçılarının divanlarını şerh etmiştir.

Bu özlü sözler, Abdulkerim el-Müderris’in şahsiyetini tanıma açısından önemli ipuçları vermektedir:

“Üç hastalığın dermanı yoktur: Akılsızlık, ihtiyarlık ve ölüm.”

“Edeb, cesur adamların vasfıdır. Namerd adamda edep yoktur.”

“Edepsiz kişiden uzak dur! Edeb olmayan ev, nur olmayan evdir.”

“Eğer sen birine ihsan/iyilik yaptığın halde o kişi sana kem söz söylüyorsa sen Allah’ın sevgili bir kulusun! Eğer kötü biri seni övüyorsa bil ki sen mert değilsin!”

Abdulkerim Biyara el-Muderris’in yüzden fazla eserinden başlıcaları şunlardır:

Kürtçe(Soranice) olanlar:

1. Binâhayê Baḫteverî: Dinin temel esasları ile Hz. Peygamber ve ilk dört halifenin sîretine dair doksan dokuz soru ve cevabını içerir. 

2. Âvê Ḥayât: Büyük peygamberlerin kıssalarına dairdir. 

3.Çil Çerâyê İslâm: İslâm ahlâkına dair kırk hadis ve Kürtçe açıklamalarıdır. 

4. Nûr u Necât: Hz. Peygamber ve ashabının örnek ahlâkına dair bir kasidedir. 

5. İḳbâlnâme: Hikmetle ilgili manzum bir eserdir. 

6. Bârânê raḥmet. Hz. Peygamber’le ilgili şiirler içerir. 

7. Şerîʿatê İslâm: Şâfiî fıkhına dair bir eser olup başta Nevevî’nin Minhâcü’ṭ-ṭâlibîn’i ve Zekeriyyâ el-Ensârî’nin Fetḥu’l-vehhâb’ı ile Menhecü’ṭ-ṭullâb’ına Süleyman Cemel’in hâşiyesi olmak üzere çeşitli eserlerden faydalanılarak yazılmıştır. Yedi cilttir.

8. Vetârîyê Âyînî Bû-Rûjânîheynî: Arapça cuma hutbelerinin Kürtçe açıklamaları olan bu eser iki cilttir.

9. Dû Rişte: Ahmed-i Hânî’nin Nûbahâr’ına benzer Arapça-Kürtçe manzum bir sözlüktür. 

10. Behâr u Gülzâr: İrşad, hikmet, edeple bazı âyet ve hadislerin tefsirine dair manzum-mensur bir eserdir. 

11. Yâdê Merdân: Birinci cilt Hâlid el-Bağdâdî’nin hayatına dair hacimli bir girişle birlikte Farsça, Arapça ve Kürtçe eserleri, şiirleri ve mektuplarının neşri; ikinci cilt, Hâlid el-Bağdâdî’nin halifesi Osman Sirâceddin Tavîlî ve ahfadı ile Hevrâmân Nakşî meşâyihi ve ulemâsı hakkındadır. 

12. Tefsîrê Nâmî bo Ḳurʾânê Pîroz: Müellifin Kürtçe yazılmış önemli tefsirler arasında yer alan bu eserini Ḫulâṣeî Tefsîrê Nâmî adıyla ihtisar etmiştir. 

13. Mevlûdnâme u Miʿrâcnâme. 

14.Ḥacnâme: Hac menâsiki ve âdâbı hakkında manzum-mensur bir risâledir. 

15. Binemâleyê Zânyârân. Irak Kürdistanı’nda tanınmış yirmi sekiz ulemâ ailesine dair bilgi içeren özgün bir eserdir.

16. Nûrê Ḳurʾân: Kur’an tarihi ve tecvid konularına dair manzum-mensur bir eserdir.

17.ʿAḳīdeyê Marżıyye: Mutasavvıf âlim ve şair Mevlevî-yi Kürdî’nin Ehl-i sünnet akaidine dair el-ʿAḳīdetü’l-marżıyye adlı 2441 beyitlik manzum eserinin şerhidir.

18. Mektûbâtê Kâk Aḥmedê Şeyḫ: Kādirî şeyhlerinden Ma‘rûf-i Nûdehî’nin oğlu Kâk Ahmed-i Şeyh’in şer’i konularda Kürt köylerine gönderdiği mektuplarının derlenmesinden oluşan bu eser 4 cilttir… 

Arapça olanlar:

1. Resâʾilü’l-ʿirfân fi’ṣ-ṣarf ve’n-naḥv ve’l-vażʿ ve’l-beyân: Müellifin eṣ-Ṣarfü’l-vâżıḥ, Miftâḥu’l-edeb ve Ḫulâṣatü’l-beyân adlı risâlelerini ihtiva eder. 

2. Cevâhirü’l-fetâvâ u Ḫayrü’z-zâd fi’l-irşâd: Müellif üç cilt olan bu eserinde Kürdistan Şâfiî ulemâsının fetvalarını derlemiştir.

3. el-Vesîle fî şerḥi’l-Fażîle: Mevlevî’nin ibadet, hakikat, iman, ihsan, kelâm, ilim, vücud, cevher, cisim, hudûs, sıfât-ı ilâhiyye gibi akaide dair konuları işlediği 2031 beyitlik eserinin şerhidir.

4. el-Mevâhibü’l-ḥamîde fî ḥalli’l-Ferîde: Süyûtî’nin nahve dair manzumesinin şerhi olup yine Süyûtî’nin el-Meṭâliʿu’ṣ-ṣaʿîde adlı şerhiyle birlikte el-Ferâʾidü’l-cedîde ismiyle neşredilmiştir. 

5. Resâʾilü’r-raḥme fi’l-manṭıḳ ve’l-ḥikme: Müellifin el-Miftâḥ, el-Varaḳāt, el-ʿAzîze, el-Vecîhe ve el-Maḳālât fi’l-maʿḳūlâti’l-ʿaşere adlı risâlelerinden oluşmaktadır. 

6. ʿUlemâʾünâ fî ḫidmeti’l-ʿilm ve’d-dîn: Başlangıçtan müellifin zamanına kadar Kürt ulemâsı ve ediplerinden 605 kişinin biyografisini alfabetik sırayla içeren bir çalışmadır. Bu çalışma, İbn Hallikân, Tâceddin es-Sübkî ve İsnevî’nin tabakatları, İbnü’l-Esîr ile İbn Haldûn’un tarihleri, Keşfü’ẓ-ẓunûn, Hediyyetü’l-ʿârifîn, Ziriklî’nin el-Aʿlâm, Kehhâle’nin Muʿcemü’l-müʾellifîn, İbrâhim Fasîh Haydarî’nin ʿUnvânü’l-mecd adlı eserleri başta olmak üzere birçok kaynaktan faydalanılarak kaleme alınmıştır. Eseri Dânişmendân-ı Kürd der Ḫıdmeti ʿİlm u Dîn adıyla Farsça’ya tercüme eden Ahmed Havârî Neseb, Irak’ın yanı sıra İran ve Türkiye’nin Kürt ulemâsından haklarında bilgi verilmemiş seksen iki kişiyi “Taʿlîḳāt-ı Mütercim” başlığı altında eserin sonuna eklemiştir. 

7. İsnâdü’l-aʿlâm ilâ ḥażreti seyyidi’l-enâm: İslâm’ın temel esasları, Kur’an, ashabın önde gelenleri, mezhep imamları, ictihad, bid‘at, tarikatların isnadları, fukaha, evliya, mürşidin şartları, mürid, zikir, muhtelif tarikatların silsileleri ve meşhur şahsiyetleri gibi konuları içeren mensur-manzum bir eserdir.

İlgilenenler için Abdulkerim Biyara el-Muderris’in Arapça eserlerine pdf olarak şu siteden ulaşılabilir.

 http://www.niraq.com/niraq/Document.aspx?pid=abdulkrm&cid=abdulkrm005).

Farsça olanlar: 

Fevâʾidü’l-Fevâʾiḥ (Abdürrahim Mevlevî’ye ait el-Fevâʾiḥ [el-ʿAḳīdetü’l-Fârisiyye] adlı 527 beyitlik Farsça eserin şerhidir.

Risâle-i Şimşîrkârî ber Firaḳ-ı Nesîm-restgârî der Redd-i Kesânî ki Taḳlîd ve İctihâd râ İnkâr mî Nemâyend.

Yadî Merdan: Farsça olan bu eser iki cilt olup birinci cildinde Mevlana Halid’in, ikinci cildinde Hewrema yöresindeki nakşibendi şeyhlerinin hayatı anlatılmıştır.

KAYNAKÇA

Dr. Hemın Omar Ehmed, Bingöl Üniversitesi, Kürt Dili ve Edebiyatı Bölümü

Gülcemal Soylu, Dr. Ekrem Abdürrezzak el-Meşhadani’nin kaleminden Abdul kerim el-Muderris, http://www.cevaplar.org/index.php?content_view=4676&ctgr_id=121,

Ahmet Özel, “Abdulkerim Müderris”, TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt: EK-2, Yıl: 2016, s. 335-337.

Şeyma Benli, https://www.dunyabizim.com/portre/bagdattan-bir-muderris-gecti-h7316.html,

İbrahim Dağılma - İnzar